آثار و شرایط قوه قاهره در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی لارستان

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی لارستان، لارستان

3 استادیار گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی لارستان

10.22055/ajkrl.2022.38564.1069

چکیده

قوه قاهره از جمله مسائلی است که در فقه امامیه قدمت دیرینه دارد و زمینه معافیت متعهد از مسئولیت را فراهم می‌آورد. مفسران قانون مدنی ایران در مواد 227 و 229 قانون مدنی به تعبیر قوه قاهره پرداخته‌اند. مقنن در دو ماده فوق به بیان شرایطی می‌پردازند که متعهد با استناد به آن‌ها از پرداخت خسارت معاف می‌گردد. تأمل در مادتین فوق حاکی از آن است که قانونگذار ایران به طور کلی آثار این قوه را بیان نموده و متعرض سایر ابعاد نظیر؛ مبانی، اوصاف، وضعیت قرارداد و استثنائات قوه قاهره نشده است. فقهای امامیه قوه قاهره را به دو نوع عذر عام و عذر خاص تقسیم نموده و دو حکم تکلیفی و وضعی برای آن ذکر نموده‌اند. شناخت آثار و شرایط قوه قاهره در انجام تکالیف قراردادی بسیار حائز اهمیت می‌باشد. به نحویی که با توجه به آرای معارض در رویه قضایی ایران در خصوص قوه قاهره بررسی شرایط و آثار قوه قاهره از صدور عدم آراء متعارض در محاکم کمک شایانی خواهد کرد. از جمله آثار قوه قاهره انحلال و تعلیق قرارداد و رفع مسئولیت متعهد از انجام تعهد است و فرد یا گروهی که قوه قاهره را ایجاد می‌کند مسئولیت مدنی در مقابل طرفین قرارداد دارد. روش تحقیق به صورت نظری و بنیادی و متکی بر روش تحلیلی و توصیفی و استدلالی است و نگارنده با استفاده از منابع کتابخآن‌های به تبیین جایگاه، آثار، شرایط و استثنائات قوه قاهره پرداخته و مبانی آن را از منظر فقه امامیه بررسی نموده است.   

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effects and Conditions of Act of God in the Imamieh Jurisprudence and Iranian Civil Law

نویسندگان [English]

  • mohammadreza hooshyar 1
  • Mehdi Zare 2
  • Mohammad Ramezani 3
1 Ph.D. Student of Private Law, Larestan Branch, Islamic Azad University, Larestan, Iran
2 Assistant Professor of Private Law, Larestan Branch, Islamic Azad University, Iran
3 Assistant Professor of Private Law, Larestan Branch, Islamic Azad University,, Iran
چکیده [English]

The act of God is one of issues that has a long history in Imami jurisprudence and provides the ground for the obligated exemption from responsibility. The commentators of the Iranian Civil Code in Articles 227 and 229 of the Civil Code have interpreted the act of God. In the above two articles, the legislator states the conditions under which the obligor is exempted from paying damages. Reflection on the above article indicates that the Iranian legislature in general has expressed the effects of act of God and is exposed to other dimensions such as; the basics, descriptions, status of the contract and the exceptions of the act of God have not been revealed. Imami jurists have divided the act of God into two types of general excuse and special excuse and have mentioned two obligatory and conditional rulings for it. Understanding the effects and conditions of the act of God is very important in performing contractual duties. In a way that according to the opposing rulings in the Iranian judicial procedure regarding the act of God branch, examining the conditions and effects of the act of God branch will help the issuance of non-conflicting rulings in the courts. Among the effects of the act of God is the dissolution and suspension of the contract and the removal of the obligor from fulfilling the obligation, and the person or group that creates the act of God has civil liability to the parties to the contract. It is an argument and the author has used library sources to explain the position, works, conditions and exceptions of the act of God and has examined its foundations from the perspective of Imami jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Act of God
  • Committed
  • Special excuse
  • General excuse
  • Compensation
  • 1- قرآن کریم.

    • ابن‌ماجه، محمدبن‌یزیدقزوینی، (1395)، سنن ابن ماجه، بی چا. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • اصفهانی، محمدحسین کمپانی، (1409)، کتاب الاجاره، چ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • امامی، سیدحسن، (1388ش)، حقوق مدنی، بی چا. تهران: انتشارات اسلامیه.
    • بجنوردى، سید حسن، (1419)، القواعد الفقهیة‌، چ اول. قم: نشر الهادی.
    • بهرامی‌احمدی، حمید، (1389)، قواعد فقه، چ دوم، تهران: دانشگاه امام صادق.
    • جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، (1376)، ترمینولوژی حقوق، چ هشتم، تهران: گنج دانش.
    • حر عاملی، محمدبن‌حسن، (1409ق)، وسائل الشیعۀ، چ سوم، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
    • حکمت‌نیا، محمود، (1386)، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، چ اول، تهران: پژوهشگاه علوم.
    • حلّى‌علامه، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى، ‌(بی تا)، تحریر الاحکام الشرعیۀ علی مذهب الامامیۀ، بی چا. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).
    • _______________، (بی تا). تذکرۀ الفقهاء، بی چا. مشهد: مؤسسه آل البیت.
    • _______________، (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. چ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • _______________، (1412)، منتهی المطلب فی التحقیق المذهب. چ اول. قم: مجمع البحوث الاسلامیه.
    • حلّى فخر المحققین، محمدبن‌حسن‌بن‌یوسف، (1387)، ‌إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چ اول،‌ قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • حلّى، یحیى بن سعید، (1405)، الجامع للشرائع، ‌چ اول، قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
    • خویى، سید ابو القاسم موسوى‌، (1418)، موسوعۀ الامام الخوئی، چ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی‌.
    • دزفولى، مرتضى‌بن‌محمد‌أمین‌انصارى. (1410)، المکاسب(المحشی)، شارح: سید محمد کلانتر. چ سوم، قم: مؤسسه مطبوعاتى دار الکتاب‌.
    • شیخ صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه، (1404ق)، من لا یحضره الفقیه، بی چا. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • صفایی، سیدحسین، (1374)، تفسیری بر حقوق بیع بین‌المللی، چاپ اول. تهران: گنج دانش.
    • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1351ش)، المبسوط فی فقه الإمامیه، تحقیق محمد باقر بهبودی. چاپ دوم، قم: مکتبۀ المرتضویه.
    • ____________________ ، (1407ق). تهذیب الاحکام، بی چا. تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
    • (1417ق). الخلاف، تحقیق خراسانی و شهرستانی. چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    • (بی تا)، الاستبصار فی من اختلف من الاخبار، چاپ سوم، قم: دار الکتب الإسلامیۀ.
    • طوسی، محمدبن‌علی‌بن‌حمزه. (1408)، الوسیله الی نیل الفضیله، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی.
    • عاملی، سیدجواد، (1419ق)، مفتاح الکرامۀ فی شرح القواعد العلامه، چاپ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • عاملى، شهید اول، محمدبن‌مکى،(1417)، ‌الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
    • عاملى، شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، (1410)، ‌الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم: کتابفروشى داورى‌.
    • (1416ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، بی چا، بی جا: مؤسسه المعارف‌الإسلامیۀ.
    • کاتوزیان، ناصر، (1376)، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشار.
    • (1376)، حقوق مدنی، چاپ سوم،تهران: شرکت انتشار.
    • (1385)، وقایع حقوقی، چاپ چهارم، تهران: شرکت انتشار.
    • کلینی‌ابوجعفر، محمدبن‌یعقوب، (1429ق)، الکافی، چاپ سوم، قم: دار الحدیث.
    • محدثنورى، میرزاحسین، (1408)، ‌مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‌، چاپ اول، بیروت: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام).‌
    • محقق‌ثانی، علی‌بن‌حسین‌کرکی، (1414ق)، جامع المقاصد فى شرح القواعد، بی چا، قم: مؤسسه آل البیت.
    • محقق حلی، نجم‌الدین‌جعفربن‌حسن، (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • __________________ ، (1407)، المعتبر فی شرح المختصر، چاپ اول، قم: مؤسسه سید الشهداء.
    • محقق داماد، سید مصطفى، (1406)،‌ قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
    • محمود، عبدالرحمان، (بی تا)، ‌معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة،‌ بی چا، بی جا: بی نا.
    • مصطفوی، سیدمحمدکاظم، (1408)، القواعد، چاپ سوم، قم: دارالکتب الاسلامیه.
    • مکارم‌شیرازى، ناصر، (1411)، القواعد الفقهیة، چاپ سوم، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
    • موسوی‌خمینی، روح‌الله، (1390ق)، تحریر الوسیله، چاپ اول، قم: دارالکتب العلمیۀ اسماعیلیان.
    • نائینى، میرزامحمدحسین غروى‌، (1373)، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب‌، چاپ اول، تهران: المکتبة المحمدیة‌.
    • نجفی، محمدحسن، (بی تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ چهارم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    • نجفى‌کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، (1422)،‌ أنوار الفقاهة، چاپ اول، نجف: ‌مؤسسه کاشف الغطاء‌.
    • نراقى، مولى محمدمهدى بن‌ابى‌ذر، (1425)، ‌أنیس التجار(محشّى)، شارح: سید محمدکاظم طباطبایی و دیگران، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
    • یزدى، سیدمحمدکاظم طباطبایى، (1409)، ‌العروة الوثقى فیما تعم به البلوى، چاپ دوم، بیروت:‌ مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌.